Futbol

Türklerde Futbol

Milli Eðitim Bakanlýðýnýn yayýnladýðý “Futbol-Teknik,Taktik,Eðitim,Öðretim”kitabýna göre bu spor Orta Asya’da Türk uygarlýðý ile baþlamýþtýr.Gene bu kitapta, Orta Asya Türkleri’nin günümüz futbolunu bazý kurallar eþliðinde oynadýðý eski eserlerde belirtilmektedir.”La Tartarie”(la tartari) adlý eserinde, Tsang þehrinde kýz-erkek karma takýmlarýnýn futbol müsabakalarýný seyreden Çinli Huan,þunlarý anlatmaktadýr:

“Büyük tapýnaklarýn avlularýnda sýk sýk ayak topu müsabakalarý yapýlýr.Oyun içinde topa elle dokunulmaz,ya ayak ile ya da baþ ile vurulur.Amaç topu rakip kaleye sokmaktýr.Erkekler gibi savaþmayý baþaran Türk kadýnlarý,bu oyunda mahirdir.”

Orta Asya’daki Türk Spor Þenlikleri’ni Kiviþka’da seyretmiþ olan Çinli Song Ven de þunlarý anlatmýþtýr:

“Tapýnaklara baðlý spor kulüpleri sýk sýk büyük bayramlar düzenliyorlar,üç gün üç gece süren bu bayramlarda pehlivanlar güreþir,insanlar koþar,atlar koþturulur,ok atýlýr ve top oynanýr.”

Kaþgarlý Mahmut,”Divan-ý Lügati’t Türk”ün 1.cildinde Türklerin yüzyýllar boyunca top oyununu oynadýklarýný ve bu sporu nasýl yaptýklarýný anlatmýþtýr.Türkler futbol oyununa “Tepük” demiþlerdir.Türkçe’deki “tepmek” kelimesi,sanýrýz,bu kelimeyle iliþkilidir.

“Timur Tarihi” adlý kitapta,Tepük’ün Timurlenk devrinde de Türkler arasýnda oynandýðý yazýlmýþtýr.Ýçi hava ile doldurulmuþ kuzu derileri(tulum) top olarak kullanýlmýþ,oyun sýrasýnda el deðdirilmeden kafa ve ayak vuruþlarý yapýlmýþtýr.Bu oyun özellikle Timur’un askerleri arasýnda bir çeviklik idmaný olarak deðerlendirilmiþtir..

Seyit Ali Ekber,478 yýl önce yazdýðý “Hitayetname” adlý eserinde futbolun Türklerin milli oyunlarýndan olduðunu belirterek þunlarý yazmýþtýr:

“Top oynamak Hitay’da ustalar iþidir.Sýðýr kursaðýndan top düzmüþlerdir.Topa ayaklarý ile vururlar,el ile dokunamazlar.Kurallarý çiðnemek ve daire dýþýna çýkmak yasaktýr.”

Eski Yunan ve Roma'da Futbol

Eski Yunan’da futbol için iki farklý terim kullanýlmýþtýr:”episkiros” ve “harpaston”.Yunan þairi Homeros,ünlü “Odesa” sýnda buna deðinmiþtir.M.Ö.100 yýllarýnda Sparta’da belirli kurallar içinde futbol oynanmýþtýr.”Episkiros” veya “episkires” özellikle askerlerin oynadýðý oyunun adýdýr.Bu oyun çok büyük bir topla oynanmýþtýr.Ama temel kural günümüz futboluyla aynýdýr;iki taraf topu belli bir çizgiye veya yere götürüp “gol” yapabilmek için çarpýþýr.

Eski Yunan’daki “harpaston” Ý.Ö. 2. yüzyýlda Roma’ya “harpastum” adýyla geçmiþtir ve bu da günümüz futbolunun esas kaynaðýný teþkil eder.”Harpaston” eski Yunan’da “el topu” anlamýna gelir.Harpastum’un günümüz futboluna benzeyiþi þundandýr;oyuncular takýmlarýnda deðiþik görevler alýr:hücum,savunma ve destek.Aynen bugün olduðu gibi...Üzerinde oynanan saha her iki tarafýndan da iþaretlenmiþtir ve gol olabilmesi için karþý tarfýn çizgisinden top ile geçmek gerekmektedir.

Diðer Milletlerde Futbol

Anabritannica’ya göre futbol oynandýðý bilinen en eski tarih,Ý.Ö.206 yýlýdýr ve Çin’de oynanmýþtýr.Çinliler bu oyuna “Tsu Çu” yani “deriden yapýlmýþ topa ayakla vurma”demekteydiler.Ý.S.500’e doðru içi kýlla doldurulmuþ küre biçimli toplar kullanýlmaya baþlanmýþdý.Topa vurulurken ayaklar ve vücudun el ve kollar haricindeki bölümleri kullanýlabiliyordu.Çin’de futbol aristokratlarýn da yaptýðý bir spordu.Ýmparator Sarayý’nýn önünde oynarlardý ve gol atmak için topu küçük bir delikten geçirmeleri gerekirdi.Bu oyunlara bazen imparator da katýlýrdý.Kadýnlarýn oynadýðý futbola “Denizi geçen sekiz ölümsüz” denmekteydi.Ýsminden de anlaþýlabileceði gibi takýmlar sekizer kiþiden oluþmaktaydý.

Japonya’da da 7.yüzyýlda futbola benzeyen bir oyun oynanýyordu.14. yüzyýlda Floransa’da oynanan “calcio” (kalsiyo)(Ýtalyanca’da“tekme”) günümüzde de þenliklerde sürmektedir. Ýskoçya’da 12.yüzyýldan sonra Tövbe Salýsý geleneksel futbol oynama günüydü.

Ýngiltere’de Futbol-Modern Futbolun Doðuþu

Ýngiltere’de futbol “mob futbol”dan (mob:ayak takýmý) kaynaklanmýþtýr.Bu spor kasaba ve köylerde festival ve tatil zamanlarý,örneðin “Tövbe Salýsý”,oynanmaktaydý.Birçok insan bu oyuna katýlmaktaydý ve geleneksel bir tatil eðlencesiydi ki hala bazý köylerde oynanmaktadýr.Fakat yöneticiler ve üst sýnýf tarafýndan kaba ve adi bulunmaktaydý.1314’te,2. Edward futbolun Londra’da oynanmasýný yasakladý ve þöyle bir bildiri yayýnladý:

“Þehirdeki gürültüden ve bu gürültüden kaynaklanabilecek þeytanlar yüzünden,ki bunu Tanrý yasaklar,kralýn adýna,bu oyunun oynanmasýný yasaklarýz,uymayanlar tevkif edilecektir.”

1389’da 2. Richard futbolu tekrar yasaklar ve bunun yerine okçuluðu önerir.

16.yüzyýlda Ýngiliz yazar Stubbes,”Baðýmlýlýklarýn Anatomisi”adlý kitabýnda,futbolun kýskançlýða,hýnca,nefrete ve düþmanlýða hatta kavgaya ve cinayete neden olduðunu belirtmiþtir.

Baþka bir yazar 1583’te futbolun boyun,bacak ve kol kýrýlmalarýna,burun kanamasýna yol açtýðýný belirtmiþtir ve zararlý bir faaliyet olduðunu yazmýþtýr.

Daha sonralarý,Kral 2.Charles futbol oynanmasýný serbest býrakmýþtýr.Hatta Albemarle dükünün ve kendisinin uþaklarý arasýnda bir maç düzenlendiði anlatýlýr.Kral 2.Charles’ýn maça katýlýþý futbol tarihinde bir ilktir.

“Mob futbol” 500’e varan oyuncuyla oynanýrdý.Maç genelde þehir meydanýnda,öðleden sonra baþlardý ve akþama kadar devam ederdi.Kural yoktu.Maç sýrasýnda tüm evler kepenklerini indirirdi.

1846 yýlýna ait bir “Daily News” gazetesinde “Shrovetide” maçýndan söz edilmiþtir.Anlatýlana göre oyun ,yani “mob futbol”,bir savaþtan kaynaklanýr.Danlar Ýngiltere’yi iþgale gelince þehirde büyük bir direniþle karþýlaþýrlar ve bu direniþ Londra’dan destek gelene kadar sürer.Sonuçta savaþý Ýngilizler kazanýr.Dan kumandanýn kafasý kesilir ve bununla futbol oynanýr.Anlatýlana göre bu olay “Tövbe Salýsý”nda gerçekleþmiþtir ve sonradan “Tövbe Salýsý”nda futbol oynamak gelenek haline gelmiþtir.

Ýlk futbol federasyonu 1863’te kolej mezunu öðrenciler tarafýndan kuruldu.Bu birliðe FA yani Football Association(Futbol Birliði) adýný verdiler.Bu isim günümüzde de aynen kullanýlmaktadýr.Ayný birlik oyunun kurallarýný belirledi.1881’de ise Ýngiltere Futbol Ligi kuruldu.Bu arada futbol oyununa ilgi arttý,futbol sevgisi Ýngilizler arasýnda hýzla yayýldý.

1884’te profesyonelleþme gündeme geldi.Profesyonel Futbol Ligi karþýlaþmalarý 1888’de baþladý.Ýngiltere’den Avrupa kýtasýna geçen futbol zamanla bütün dünyada benimsendi.

1904’te artýk futbol oldukça yaygýnlaþmýþtýr.Ayný yýl Uluslararasý Futbol Federasyonu (FIFA) kurulur.Futbol ilk defa ,gayri resmi de olsa, 1900 Olimpiyat Oyunlarý’nda yer alýr.Ýlk dünya kupasý ise 1930’da Montevideo’da yapýlýr ve Uruguay birinci olur.

TÜRKÝYE'DE FUTBOL

Türkiye’ye,bugünkü futbol oyununun kurallarý,saha ölçüleri vb. özellikleri ile eþdeðer olan futbolun,1890’larda Ýzmir’e yerleþen Ýngiliz aileleri tarafýndan getirildiði bilinmektedir.Daha sonra Ýstanbul’daki azýnlýklarca oynanan oyun durumunu almýþtýr.Ancak bu oyunun Türkiye’ye okullu öðrencilerce yerleþtirildiði,sevdirildiði bilinmektedir.1899 yýlýnda Kolejli Gençler Black Stockings (siyah çoraplar) isminde bir kulüp kurmuþlardýr.Ýlk Türk futbolcusu “Bobi” takma adýyla Ýngiliz takýmlarýnda oynayan Fuat Hüsnü Kayacan’dýr.Ýlk futbol kulübü Galatasaray 1905’te,sonrasýnda ise Fenerbahçe 1907’de kuruldu.1903’te jimnastik kulübü olarak kurulan Beþiktaþ ise 1910’da futbolu da etkinlikleri arasýna aldý.Kulüp sayýsýnýn artmasýyla Futbol Kulüpleri Birliði kuruldu.Ýstanbul Pazar ve Ýstanbul Cuma Ligleri oluþturuldu.

Türkiye Ýdman Cemiyeti Ýttifaký(TÝCÝ) içinde 13 Nisan 1923’te oluþturulan Futbol Federasyonu,FIFA üyeliðine 21 Mayýs 1923’te kabul edildi.Türk Milli Futbol takýmý ilk maçýný 26 Ekim 1923’te Romanya ile yaptý ve 2-2 berabere kaldý.Türkiye futbol ligleri günümüzdeki yapýsýna kavuþuncaya deðin çeþitli adlar altýnda oynandý.Milli Küme adý altýnda toplanan ve 1937’den 1943’e deðin Maarif Mükafatý,1944’ten 1951’e deðin de Milli Eðitim Mükafatý olarak anýlan liglerden sonra 1959’da Türkiye Birinci Ligi kuruldu.Futbolda profesyonelliðe 1951’de geçildi.

Türk milli takýmý Dünya Kupasý final grubuna katýlma hakkýný ilk kez 1949’da elde etti ama ödenek bulunamadýðýndan Rio de Janerio’ya gidemeyerek 1950 Dünya Kupasý’ndan elendi.Bu hakký ikinci kez elde ettiði 1954’te,sonradan kupayý kazanan Almanya’ya yenilerek elendi.

TAKTÝKSEL GELÝÞMELER


Futbolda usta oyuncularýn top sürmesi ve çalýmla rakiplerinden sýyrýlmasý göze hoþ gelmekle birlikte,futbol temelde takým oyunudur.Oyuncularýn paslaþmalarý ve oyun taktiði çok önemlidir.Bu nedenle futbol oyununa iliþkin birçok taktik geliþtirilmiþtir.1930’larda Arsenal takýmý menajeri Herbert Chapman,santrhafý geriye çekerek üçüncü bek durumuna getirdi.Ýlerde de beþ yerine dört forvet oyuncusu býraktý.Bu sisteme WM denir.Ýtalya’da geliþtirilen Catenaccio sisteminde savunma dörtlüsünün gerisinde sanumanýn gediklerini kapatmak üzere “libero” denen bir oyuncu daha bulundurulur.Her iki sistemde de hýzlý bir konratak (karþý hücum) için saðlam bir savunma öngörülür.Oyun sistemleri oyuncularýn sahaya diziliþleriyle de anýlýr.En eski oyun sistemi,2-3-5 (yani iki bek,üç orta saha oyuncusu ve beþ forvet) diziliþiyle belirtilirdi.Brezilyalýlarýn geliþtirdiði 4-2-4 uzun yýllar yaygýn biçimde uygulanmýþtýr.Bu sistem,savunma ya da hücumu güçlendirmek amacýyla zaman zaman deðiþtirilerek 4-3-3 ya da 4-4-2’ye dönüþtürülmüþtür.
SONSÖZ

Çeþitli kaynaklar futbolu farklý ülkelere ve milletlere dayandýrmaktadýr.Çoðu kaynak birçok ortak bilgi içermesine raðmen futbolun çýkýþý konusunda uyuþmamaktadýr.Bizce ayný zamanlarda farklý yerlerde futbola benzer bir oyun oynanmýþ olabilir.Çünkü bir spor dalý olarak futbol temelinde oldukça basittir.Topa el ve kollarla dokunulmaz,iki takým vardýr ve amaç gol atmaktýr.

Günümüzde milyonlarca insaný etkileyen bir spor dalý olan futbol,bizce,üzerinde daha çok ve detaylý incelemeyi hak etmektedir.

saol

önemli değill